Parnytskyi Heorhii
42152
Konflikty spo?eczne i sposoby ich rozwi?zywania
Przyczyny konfliktów spo?ecznych
Trudno na jeden tylko sposób skategoryzowa? przyczyny konfliktów spo?ecznych. ?róde? tych upatruje si? przede wszystkim w odmiennych, niezgodnych interesach lub zapatrywaniach na konkretne sprawy, ??czy si? je równie? ze znacznie ró?nymi warto?ciami, zapatrywaniami, potrzebami i celami poszczególnych jednostek czy grup. Wreszcie przyczyn? nieporozumienia mo?e by? rywalizacja o tzw. zasoby, czyli dobra ró?nego typu (materialne i niematerialne) – w sytuacji, gdy obie strony d??? do zdobycia tych samych zasobów, dochodzi do konfliktu.
Jeden z podzia?ów przyczyn konfliktów przedstawia si? nast?puj?co:
1.kulturowe – s? to przyczyny natury zwyczajowej czy obyczajowej; zwykle pojawiaj? si? ze wzgl?du na odmienne zapatrywania na tradycje, zwyczaj, obyczaj czy gust estetyczny. Do konfliktów dochodzi tutaj na poziomie kultury zatem ??czy si? to czasem z innym sposobem spostrzegania i oceniania ?wiata (z regu?y mówimy o nich w przypadku wspó?istnienia na jednym obszarze przedstawicieli ró?nych kultur, religii itp.). Mog? to by? np. konflikt pomi?dzy muzu?manami i Francuzami lub mi?dzy zwolennikami muzyki techno i rockowej.
2. klasowe – w tym wypadku ?ród?em sporów s? przede wszystkim ró?nice wynikaj?ce z odmiennej pozycji klasowej jednostek b?d? grup. Obserwujemy je w pa?stwach, w których nadal funkcjonuje podzia? na klasy spo?eczne, w których dochodzi o znacznych sprzeczno?ci i ró?nic wynikaj?cych z innej pozycji w strukturze spo?ecznej. Cz?onkowie poszczególnych klas rywalizuj? ze sob? m.in. o pozycj? spo?eczn? i na tym tle zwykle dochodzi do konfliktów, bowiem ka?da z klas pragnie jak najlepszych warunków funkcjonowania dla siebie, cz?sto kosztem interesów innychgrup;
3. ekonomiczne – ró?nice ekonomiczne i wynikaj?cy z nich poziom ?ycia poszczególnych klas i warstw mog? równie? by? ?ród?em nieporozumie? i konfliktów, g?ównie ze wzgl?du na poczucie krzywdy ni?ej uplasowanych pod wzgl?dem ekonomicznym cz?onków spo?eczno?ci. Dzieje si? tak szczególnie wtedy, gdy dysproporcje ekonomiczne s? bardzo du?e – mo?emy obserwowa? to zw?aszcza w zwi?zku z kryzysem gospodarczym na ?wiecie;
4. warto?ci – konflikty wynikaj?ce z uznawania odmiennych warto?ci s? szczególnie trudne do rozwi?zania, poniewa? dotykaj? cz?sto etycznych czy religijnych sfer ?ycia cz?owieka, trudno wobec tego polemizowa? z drug? stron?, a tym bardziej doj?? do konsensusu.
5. pokoleniowe – w tym wypadku ?ród?a konfliktów tkwi? w ró?nicach pokoleniowych, np. w rodzinie. Ich wyst?powanie zwi?ksza si? szczególnie w okresie szybkiego rozwoju cywilizacyjnego, poniewa? warto?ci m?odego pokolenia znacznie si? zmieniaj? w porównaniu z wyobra?eniem o ?wiecie ludzi starszych;
6. rodzinne i ma??e?skie – przyczyny te pojawiaj? si? w gronie rodzinnym, tym razem jednak nie mówimy o nieporozumieniu pokole? a raczej o konfliktach wynikaj?cych z ró?nicy zda?, odmiennych wizji na temat sposobu funkcjonowania rodziny b?d? ma??e?stwa; s? one równie? rezultatem patologii spo?ecznych wyst?puj?cych w rodzinach, takich jak przemoc domowa, rozwody czy alkoholizm.
Skutki konfliktów spo?ecznych
Zdawa? by si? mog?o, i? konflikty mog? nie?? ze sob? jedynie negatywne konsekwencje, jednak s? tak?e pozytywne strony wyst?powania konfliktów. Zatem konflikty mog? konstruktywnie wp?ywa? na wzrost motywacji cz?onków grupy, jednak wy??cznie w przypadku niezbyt nasilonego konfliktu, który nie dezorganizuje funkcjonowania grupy – w momencie rozbie?no?ci zda? mi?dzy poszczególnymi jednostkami, ka?da ze stron bardziej anga?uje si? w ca?y problem, zdobywa niezb?dne do prowadzenia polemiki informacje, wzbogaca swoj? wiedz? o poruszanych kwestiach, tym samym zwi?ksza si? znajomo?? problemu (ka?da ze stron stara si? równie? pozna? dobrze stanowisko drugiej strony) oraz ro?nie motywacja do pracy, poniewa? ka?da ze stron chce uzyska? rozwi?zanie jak najbardziej korzystne dla siebie. Tak wi?c wbrew pozorom niektóre konflikty, np. w pracy mog? przynie?? zwi?kszenie wiedzy merytorycznej pracowników. Rezultatem konfliktów mo?e by? równie? rozwój grupy, np. firmy, i wzrostinnowacyjno?ci jej cz?onków. W sytuacji konflikturo?nie kreatywno?? uczestników – strony mocno anga?uj? si?, ?eby wymy?le? okre?lone argumenty, strategie dzia?ania, rozwi?zania, tym samym chc?c doj?? do kompromisu, ucz? si? negocjacji, odpowiedniej argumentacji, wreszcie cz?sto wypracowuj? zupe?nie nowe rozwi?zania, które mog? przyczyni? si? do rozwoju grupy, organizacji itp. Zdarza si? równie?, ?e konflikty zbli?aj? do siebie strony w nie zaanga?owane – uczestnicy konfliktu posiadaj? wi?ksz? wiedz? o sobie, próbuj? doj?? do porozumienia, przez co zdobywaj? poczucie zrozumienia.Natomiast w?ród ujemnych skutków wymienimy w pierwszej kolejno?ci negatywne emocjetowarzysz?ce konfliktom – stres, napi?ta atmosfera, niepokój, cz?sto wyra?na z?o??, agresja i walka. Napi?cie jakie rodzi si? w momencie wyst?pienia nieporozumienia z regu?y zak?óca wewn?trzny ?ad w spo?eczno?ci, dezorganizuje prac?, wp?ywa na zmniejszenie wydajno?ci pracy, czasem zniech?ca do dalszych dzia?a?. Dobre stosunki w grupie s? z regu?y zachwiane, wkrada si? niepewno?? i niepotrzebna rywalizacja mi?dzy jednostkami, czasem dochodzi wr?cz do zn?cania si?, np. psychicznego lub fizycznego nad stron? przeciwn?. Z?a atmosfera wywo?ana przez konflikt mo?e równie? doprowadzi? do trwa?ych podzia?ów w grupie, roz?amów, a czasem wr?cz rozbicie grupy. W takim wypadku odpowiednie wspó?praca i komunikacja w danej spo?eczno?ci s? znacznie utrudnione. Strony konfliktu ponadto ?yj? w wi?kszym stresie, co negatywnie odbija si? na ich samopoczuciu. W skrajnych przypadkach, m.in. w sytuacji konfliktu zbrojnego, skutkiem mo?e by? równie? nienawi??, przemoc, zn?canie si? nad przeciwnikiem, mamy wówczas do czynienia ze skrajnie pejoratywnymi rezultatami nieporozumie? spo?ecznych.
Czynniki wp?ywaj?ce na przebieg konfliktów:
Konflikty przebiegaj? bardzo ró?nie – jedne s? gwa?towne, powoduj? wiele zniszcze? i szkód, inne s? ?agodne i szybko ulegaj? st?umieniu. Spo?eczno?ci dysponuj? zwykle pewnymi sposobami kontrolowania konfliktów. Sposoby te s? w ró?nym stopniu sformalizowane, w rezultacie czego konflikty s? mniej lub bardziej ustrukturyzowane. Konflikt jest w pe?ni ustrukturyzowane, je?li rozgrywa si? w ramach instytucji, która ca?kowicie kontroluje jego rezultaty i przejawy. Np. przewód s?dowy (dyktuj?cy bardzo ?ci?le zakres mo?liwych i dopuszczalnych zachowa?, j?zyka, jakim strony mog? si? pos?ugiwa?, formy ekspresji, a nawet stroju i sposobu przestrzennego rozmieszczenia uczestników konfliktu. Tworzone s? specjalne instytucje maj?ce na celu hamowanie i kontrolowanie przebiegu konfliktów politycznych. S? to instytucje maj?ce prawo mediacji lub rozstrzygaj?cych decyzji. Do takich instytucji nale?? specjalne trybuna?y (np. trybuna? stanu, trybuna? konstytucyjny). Po to jednak, by mog?y one odegra? swoj? rol?, musz? cieszy? si? odpowiednim autorytetem lub te? posiada? moc egzekwowania swoich wyroków.
Wiele konfliktów przebiega w sytuacji cz??ciowo ustrukturyzowane, w której tylko niektóre zachowania s? regulowane. Do tej kategorii nale?? na ogó? konflikty zbrojne. Pewne dzia?ania podlegaj? tu kontroli, dotycz?ce mi?dzy innymi wymogu wypowiedzenia wojny, sposobu traktowania je?ców, zasad rycersko?ci wobec pokonanego, stosowania cywilizowanych form walki.
Najbardziej gwa?townym i bezwzgl?dnym charakterem s? obdarzone konflikty przebiegaj?ce w sytuacji ca?kowicie nie strukturalizowanej, gdzie nie obowi?zuj? ?adne regu?y dotycz?ce zachowania w sytuacji konfliktowej. Np. za?amanie pa?stwa, wybuch wojny domowej.
Przebieg konfliktów zale?y te? od w?a?ciwo?ci uwik?anych tam osób:
à stopie? uwewn?trznienia norm dotycz?cych konfliktu obowi?zuj?cych w danej spo?eczno?ci
à w?a?ciwo?ci umys?u, zdolno?? do koordynacji rozbie?nych punktów widzenia
à bardzo istotne znaczenie ma sfera emocjonalno-motywacyjna (osoby o bardzo wysokich ambicjach, ambicjach du?ym nat??eniu agresywno?ci, o silnej sk?onno?ci do dominowania nad innymi, o znacznym zapotrzebowaniu na stymulacj? mog? by? bardziej sk?onni do podsycania i zaogniania konfliktów ni? ludzie, u których te cechy wyst?puj? w umiarkowanym nat??eniu.
Konflikty polityczne
Tak wi?c konflikt polityczny to nic innego jak walka o panowanie nad pewnym terytorium, o wprowadzenie do systemu prawnego wymogów pewnej ideologii lub religii, o obsadzenie stanowisk zwi?zanych z w?adz? lud?mi nale??cymi do okre?lonej partii b?d? reprezentuj?cymi pewne przekonania ideologiczne czy te? nale??cymi do okre?lonych grup etnicznych czy narodowych.
Konflikty polityczne mog? przybra? ró?ne formy (np. od zerwania rozmów mi?dzy stronami konfliktu przez manifestacje, rozruchy, sko?czywszy na rewolucji lub wojnie), najostrzej przebiegaj? konflikty na tle narodowo?ciowym, rasowym, religijnym, niepodleg?o?ciowym.
Konflikt polityczny w formie otwartej walki prowadzi zawsze do destabilizacji ?ycia politycznego i rozpadu pa?stwa. Z tego te? wzgl?du, pragn?c si? zabezpieczy? przed takimi sytuacjami, w?adze pa?stwowe mog? uzyska? konstytucyjne uprawnienia (jak np. w Polsce) do wprowadzenia stanu wyj?tkowego. Nie rozwi?zuje to jednak problemu, dlatego strony d??? zazwyczaj do ustalenia wspólnego stanowiska w drodze consensusu, co wymaga od nich wzajemnych ust?pstw (kompromisu). Taki sposób rozwi?zania konfliktu politycznego zale?y jednak w znacznym stopniu od kultury politycznej, charakteru i pod?o?a konfliktu.
Sytuacja konfliktowa nie zawsze przeradza si? w konflikt, bowiem istnieje wiele nieprzewidywalnych aspektów, które szybko wyja?niaj? powsta?e nieporozumienia, np. jedna ze stron z góry ust?puje, rezygnuje z realizacji swoich d??e? ( jednostronne ust?pstwo). Nieraz jednak okazuje si?, i? zrezygnowa?a z nich tylko na pewien czas. W pewnym momencie zahamowane d??enia ponownie wybuchaj?, w postaci jednak ju? otwartego konfliktu. Inn? mo?liwo?ci? zako?czenia sytuacji konfliktowej jest porozumienie stron w kwestii realizacji swych d??e?. Np. zwa?nione mocarstwa dokonuj? podzia?u sfer swoich wp?ywów albo odpowiednio modyfikuj? swe d??enia, aby unikn?? zatargów, innym sposobem jest wspó?zawodnictwo. Taki charakter miewa rywalizacja ekonomiczna, kiedy konkuruj?ce o ten sam rynek przedsi?biorstwa staraj? si? osi?ga? swoje cele takimi sposobami, jak zaoferowanie lepszego lub ta?szego produktu, bardziej pomys?owa reklama lub np. lepszy serwis. W sferze politycznej jest to na przyk?ad rywalizacja o g?osy wyborców za pomoc? takich ?rodków, jak formu?owanie bardziej atrakcyjnego dla wyborców programu, lepsza kampania wyborcza, wi?ksza skuteczno?? w docieraniu do wyborców, tworzenie porozumie? wyborczych itp. Mo?na tak?e przeprowadzi? arbitra?, (kiedy to strony godz? si? na rozstrzygni?cie sporu przez zewn?trznego arbitra, którym mo?e by? np. Trybuna? Konstytucyjny, Rada Bezpiecze?stwa ONZ, spo?ecze?stwo, które w referendum wypowiada si?, jak ma by? rozwi?zany konflikt mi?dzy zwalczaj?cymi si? si?ami politycznymi) albo debat?(analizie takiej podane zostaj? nie tylko cudze, ale i w?asne przekonania). Konflikty ró?ni? si? mi?dzy sob? pod wzgl?dem trwania, intensywno?ci? (konflikt ograniczony: uczestnicy takiego konfliktu maj? na celu wy??cznie usuni?cie przeszkód w realizacji d??e? zablokowanych przez dzia?ania przeciwnej strony, konflikt rozlany (destruktywny): celem jest ju? nie tylko realizacja zablokowanych d??e?, ale przede wszystkim zniszczenie przeciwników (symboliczne, moralne, polityczne, a nawet fizyczne) b?d? zadanie im szkód czy cierpie?.
Narastanie konfliktu wi??e si? z zastosowaniem coraz to bardziej destruktywnych form walki. Formy walki obejmuj?ce g?ównie sfer? symboliczn?:
? Stosunkowo naj?agodniejsza polega na stosowaniu presji psychologicznej. Presja ta mo?e przybiera? form? perswazji, namowy, ??dania, demonstrowanie w?asnej si?y, a w ko?cu gró?b (?agodnych i brutalnych).
? Bardziej gwa?town? form? walki jest atak s?owny, który polega na tym, ?e stosujemy wyzwiska, szyderstwa, oskar?enia, insynuacje, kompromitowanie.
? Potencjalnie bardziej niszcz?c? form? walki jest manipulacja, stosowanie podst?pu, wprowadzanie w b??d, przekazywanie fa?szywych informacji, oszukiwanie.
Formy walki obejmuj?ce i rozgrywaj?ce si? w sferze materialnej:
? Zastosowanie ?rodków administracyjnych (s?u?bowa degradacja, pozbawienie stanowiska, ograniczenie praw – np. odebranie paszportu, na?o?enie grzywny lub kontrybucji, konfiskata, pozbawienie maj?tku s? to ?rodki wykorzystywane administracyjnych konfliktach politycznych przez tych, którzy maj? w?adz?, lub wp?yw na sprawuj?cych w?adz?
? Zastosowanie ?rodków przymusu fizycznego (uwi?zienie, wyp?dzenie, ograniczenie dost?pu) s? to ?rodki wykorzystywane administracyjnych konfliktach politycznych przez tych, którzy maj? w?adz?, lub wp?yw na sprawuj?cych w?adz? lub te? tych, którzy o w?adz? lub o realizacj? jaki? celów politycznych walcz? (np. blokada dróg)
? Atak fizyczny – najgwa?towniejszy, skierowany na przedmioty: niszczenie i podpalanie obiektów i na podmioty: bicie, torturowanie, zabijanie.
Narastanie konfliktu powoduje zmiany w strukturze grupy. Pojawia si? bowiem tendencja do zmiany przywództwa, a najwi?kszym autorytetem ciesz? si? osoby wojownicze i zdecydowane. Obj?cie przywództwa przez ludzi tego rodzaju przyczynia si? do wyboru jeszcze bardziej agresywnych strategii w stosunku do przeciwnika. Wyodr?bniaj? si? tak?e „zespo?y bojowników” – ludzi o ponadprzeci?tnej odwadze i determinacji. Panuje w?ród nich potrzeba walki, wewn?trz-grupowa solidarno?? i bezwzgl?dno?? wobec przeciwnika. Grupa taka podtrzymuje konflikt nawet wtedy, gdy pozostali cz?onkowie grupy okazuj? zm?czenie i zniech?cenie. Mo?na powiedzie?, ?e niemal w ka?dej grupie uwik?anej w konflikt wy?ania si? zespó? „aktywnych cz?onków konfliktu”, którzy troszcz? si? o to, aby zatarg nie wygas?.
Sposoby rozwi?zywania konfliktów:
Konflikty mog? by? rozwi?zywane w przeró?ny sposób:
? Narzucenie drugiej stronie w?asnych warunków (odwo?anie si? do taktyki si?y: stosowanie gró?b, karanie, stosowanie metody faktów dokonanych. Mo?na te? grozi? strajkiem, blokowa? drogi lub pozbawia? wynagrodzenia, odmawia? p?acenia d?ugów lub przemoc? zaj?? spory teren, pozbawi? pewnych ludzi stanowisk). Taktyka si?y charakteryzuje si? tym, i? pozwala na obezw?adnienie s?abszego i nieudolnego przeciwnika
? Jednostronne ust?pstwo (wymaga obni?enia w?asnych aspiracji i pogodzenia si? z konieczno?ci? poniesienia strat w przekonaniu, ?e s? one mniejsze ni? te, których mo?na by si? spodziewa? w wyniku kontynuowania konfliktu.
? Taktyka negocjacji (analizuje si? i bada kwestie, które dziel? obie strony). W tym wypadku obie strony nie rezygnuj? ze swych aspiracji, lecz podejmuj? wspólny wysi?ek poszukiwania sposobów cho?by cz??ciowego pogodzenia, co mo?e odbywa? si? w ró?ny sposób:
o Wypracowanie kompromisu: kompromis zak?ada ?e ka?da ze stron rezygnuje cz??ciowo ze swoich roszcze?, aby zadowoli? drug? stron?.
o Wymiana koncesji: ka?da ze stron dokonuje jaki? ust?pstw, ale ust?pstwa te dotycz? ró?nych obszarów – s? wzajemnie kompensowane.
? Poszukiwanie rozwi?za? integratywnych (znajduje si? sposób na mo?liwie pe?ne zaspokojenie roszcze? obu stron dzi?ki ich wspó?dzia?aniu. Najprostszym modelem takiego rozwi?zania jest sytuacja, gdy spór o podzia? dóbr, których jest za ma?o, rozwi?zywany jest przez podj?cie wspólnych dzia?a? na rzecz powi?kszenia ich puli.
W ka?dym wi?kszym konflikcie uczestnicz? osoby, które nie d??? do porozumienia i które ust?pstwo traktuj? jako pora?k?. Chcia?yby one doprowadzi? do sytuacji, w której jedna strona ponios?aby ca?kowit? pora?k? i upokorzenie a oni sami mogliby ?wi?ci? pe?en tryumf. Ludzie tacy stanowi? osobist? przeszkod? w rozwi?zywaniu konfliktów pokojowo.
